本 Japonia – O miłości i Małżeństwie w Japonii

Arystokracja z Kioto, przeważnie bezczynna, której życie i możności poruszania się były krępowane przez liczne zakazy i która uznawała poligamię, przywiązywała wielką wagę do związków miłosnych, stanowiących remedium na ich permanentną nudę…

Mężczyzn tej epoki czarowały różne drobiazgi mające związek z kobietami, błahostki, które dzisiaj wydają się raczej bez znaczenia: rękaw jedwabnego kimona przerzucony przez okno, wiersz miłosny wykaligrafowany kobiecą ręką. W opowieściach nieraz przeczytać można o tym, jak to szlachetnie panowie wieczorem lub wczesnym rankiem podpatrują kobiety w ich domach: „Patrząc uważnie, zobaczył, że jej sylwetka, w szacie niedbale zarzuconej na ramiona, była delikatna i nadzwyczaj dziewczęca. Dźwięk jej głosu był równie uroczy, chociaż pełen godności. Kiedy rozmyślał, jakie to szczęście, że dane mu było ją ujrzeć, stopniowo robiło się coraz jaśniej, więc powrócił do domu.

Obyczaje arystokracji były swobodne, ale całe jej postępowanie podlegało ściśle określonym regułom. Między innymi określały one, że wielbiciel musiał zdradzić swoje zamiary wysyłając damie list z dołączonym do niego wierszem a ten powinien być dziełem nader oryginalnym. Ponadto po pierwszej nocy kochanek posyłał kochance swojej parę słów, kobiety odpowiadały w tym samym tonie. Poetycznie wyrażane uczucia, niezależnie od tego czy były szczere, czy udane, prowadziły do stosunków raczej brutalnych, często nietrwałych. Mężczyźni żądali od kobiet przede wszystkim, aby były łatwo dostępne.

W każdej chwili mogły zostać zdobyte albo porzucone, nieraz wskutek zmowy z innymi kobietami z ich otoczenia. Japońskie arystokratki stale były zazdrosne, czego w żadnym wypadku nie wolno było im okazać. Małżeństwo, gdy chodziło o arystokrację i dwór, było sprawą ściśle rodzinną. Jednakże czasami względy polityczne czyniły je sprawą państwową. nInaczej układały się miłosne losy kobiet z warstwy bushi, podobnie jak regenci Fujiwara zwykli byli wydawać córki za cesarzy, aby zachować swoją przewagę i przywileje polityczne, tak i wielu przywódców z samurajskich rodów uprawiało w tym zakresie swoją własną politykę, wydając córki za feudałów osiadłych w pobliżu ich siedzib albo ludzi bardzo wpływowych. W średniowieczu samurajowie często uciekali się do tego sposobu, by zapewnić sobie sprzymierzeńców na wypadek jakiegoś konfliktu.

Bushi jako jedyna grupa społeczna charakteryzował się monogamią. Jednakże dola kobiet bushi nie zawsze lekka była, gdyż bushi wyżej stawiali swoje obowiązki wobec seniora niż wobec małżonki. W razie niepłodności żony mężczyzna miał prawo jak kuge, czyli szlachetnie urodzeni, brać sobie „żony drugiego stopnia” ze swej klasy społecznej albo „kandydatki na matkę”, czyli pochodzące z klas niższych. Od początków wieku XV obyczaj ten począł zanikać; z barku męskiego spadkobiercy można było zaadoptować jednego z krewnych lub zięcia.

Zwykle utrzymywano endogamię w obrębie każdej z klas społecznych. W klasie samurajów niewierność żon karano surowo, przeważnie rozwodem albo wypędzeniem jej. Kobiety podlegające władzy męża były na ogół przykładnie wierne a wśród bushi monogamia nie sprzyjała zbyt częstym przygodom miłosnym. Kobiety, chociaż zazdrośnie strzeżone przez otoczenie, w domu miały jednak względną swobodę; a nawet zdarzało się, że zarządzały całym gospodarstwem, gdy najstarsze dzieci były jeszcze małoletnie. Sprawy miłości w Japonii w owym czasie wydawały się równie proste jak jedzenie i picie.

Nowoczesna miłość tragiczna?

Przez wieki powszechnie panowała opinia, że miłość odgrywa w małżeństwie niewielką rolę i że wcale nie jest koniecznym warunkiem szczęścia małżonków. W japońskich miastach i wśród arystokracji u progu nowoczesności panowała surowsza niż na wsiach moralność. Tu stosunki między obu płciami były dużo rzadsze a małżeństwo z miłości uważano za rzecz daleką od właściwej. Sądzono, że inne czynniki, tj. stanowisko społeczne, majątek, są znacznie ważniejsze, wtedy gdy chodzi o zapewnienie trwałego szczęścia młodej parze, niż samo uczucie, które jak dyktował powszechny zdrowy rozsądek, szybko przemija. „ Przyjaźń, wzajemny szacunek, przywiązanie winny były zastąpić słomiany ogień miłości z pierwszych dni małżeństwa, jeżeli miłość w ogóle wchodziła w grę.

Celem małżeństwa nie było zaspokojenie namiętności, lecz założenie rodziny i wychowanie dzieci.” Louis Frèdèric, japonista, podkreśla, iż w Japonii u progu nowoczesności chodziło o związek dwojga ludzi sankcjonujący połączenie się dwóch rodzin albo dwóch grup społecznych, w czym uczucie miłości nie odgrywało żadnej roli. Zaznacza także, że bardzo pomyślną rzeczą było, kiedy tak zadzierzgnięte więzy umacniała miłość, ale w gruncie rzeczy uczuciu temu w małżeństwie nie przypisywano wielkiego znaczenia, bo był to czynnik drugorzędny.

Stosunki między mężem a żoną stały się więc związkami przede wszystkim ekonomicznymi, rzadko miały charakter uczuciowy, zwłaszcza, że małżeństwa najczęściej nadal najczęściej kojarzono za pomocą nakōdo (swatów albo swatek). Nowoczesne małżeństwo, w gruncie rzeczy było stworzeniem nowej jednostki ekonomicznej, przy czym uczucia odgrywały małą rolę, ważne stawało się dopiero, gdy urodziło się dziecko, zwłaszcza chłopiec, pieczętujący ostatecznie ten związek jako nową jednostkę społeczno-ekonomiczną.

Młodzi – nowocześni często przeżywali miłosne idylle, i romantyczne, i skrywane przed światem, także platoniczne, ale zakochanej dziewczynie ani młodzieńcowi nie przechodziło przez myśl, by z ukochaną osobą nawiązać stosunki poza małżeństwem.

Dwoje zakochanych dość rzadko zawierało małżeństwo, bo interesy rodzinne i konwenanse przeważnie inaczej decydowały o ich losie. Zdarzało się nawet czasem, że zakochani, nie mogąc się pobrać, albo wspólnie popełniali samobójstwo (junshi), albo tylko jedno z nich, zwiedzione w nadziejach, kładło kres swojemu życiu, co notowano w kronikach i co wprawiało w romantyczną zadumę młode kobiety.